Γεωργίας Σπυροπούλου*
Η εποχη
Η ανακοίνωση για την κατασκευή ενός πλωτού φράγματος μήκους 2,7 χιλιομέτρων και κόστους 500.000 ευρώ, στα ανοικτά των ακτών της Λέσβου, με στόχο την προστασία των θαλάσσιων συνόρων της χώρας, αποτελεί τη συνέχεια των εξαγγελιών της κυβέρνησης για αύξηση των επιστροφών, επιτάχυνση των διαδικασιών ασύλου και δημιουργία δομών κλειστού τύπου, στο πλαίσιο του κυβερνητικού σχεδιασμού για την αποτελεσματική διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος.
Κάθε κράτος έχει κυριαρχικό δικαίωμά να ελέγχει την είσοδο και την έξοδο από το έδαφός του. Ωστόσο, οτιδήποτε λειτουργεί αποτρεπτικά από να αφήνει τους ανθρώπους να ζητούν άσυλο είναι αμφίβολης νομιμότητας και παραβιάζει τη Συνθήκη της Γενεύης και το διεθνές δίκαιο. Τίθεται δηλαδή ζήτημα τήρησης της νομιμότητας εφόσον παραβιάζεται το δικαίωμα στην ασφαλή διέλευση και στην πρόσβαση στο άσυλο. Ακόμη, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι ένα τέτοιο μέτρο αποτροπής έχει και ένα στοιχείο αυξημένης επικινδυνότητας, που μπορεί να θέσει ανθρώπινες ζωές σε κίνδυνο. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες το 2019, 71 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα. Ας υποθέσουμε, ωστόσο, για την οικονομία της συζήτησης και μόνον, ότι η κατασκευή του πλωτού φράγματος δεν έχει νομικά ζητήματα. Σε μια προσπάθεια αποδόμησης της αποτελεσματικότητας του μέτρου αυτού μπορούν να ειπωθούν σύντομα τα εξής:
Κάθε κράτος έχει κυριαρχικό δικαίωμά να ελέγχει την είσοδο και την έξοδο από το έδαφός του. Ωστόσο, οτιδήποτε λειτουργεί αποτρεπτικά από να αφήνει τους ανθρώπους να ζητούν άσυλο είναι αμφίβολης νομιμότητας και παραβιάζει τη Συνθήκη της Γενεύης και το διεθνές δίκαιο. Τίθεται δηλαδή ζήτημα τήρησης της νομιμότητας εφόσον παραβιάζεται το δικαίωμα στην ασφαλή διέλευση και στην πρόσβαση στο άσυλο. Ακόμη, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι ένα τέτοιο μέτρο αποτροπής έχει και ένα στοιχείο αυξημένης επικινδυνότητας, που μπορεί να θέσει ανθρώπινες ζωές σε κίνδυνο. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες το 2019, 71 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα. Ας υποθέσουμε, ωστόσο, για την οικονομία της συζήτησης και μόνον, ότι η κατασκευή του πλωτού φράγματος δεν έχει νομικά ζητήματα. Σε μια προσπάθεια αποδόμησης της αποτελεσματικότητας του μέτρου αυτού μπορούν να ειπωθούν σύντομα τα εξής:
Κίνηση εντυπωσιασμού
Η ενδεχόμενη εφαρμογή αυτού του πιλοτικού προγράμματος αγνοεί την πραγματικότητα και μοιάζει περισσότερο με κίνηση εντυπωσιασμού και επικοινωνιακής κατανάλωσης, παρά ουσίας. Η κατασκευή του παρότι εντάσσεται και εξυπηρετεί την πολιτική στόχευση της αποτροπής νέων αφίξεων στην Ευρώπη, δεν θα επιφέρει τα διακηρυχθέντα αποτέλεσμα. Αντίθετα, η ανακοίνωση περί κατασκευής φαίνεται να απευθύνεται περισσότερο στο εσωτερικό ακροατήριο, ανήκει σε μία σειρά διακηρύξεων και συμβολισμών που υπόσχονται εύκολες και γρήγορες λύσεις στο πεδίο του προσφυγικού και θα οδηγήσει σε ένα ακόμη αδιέξοδο. Και τούτο διότι η επαναλαμβανόμενη διατύπωση ότι «η χώρα δεν είναι πια ξέφραγο αμπέλι» στο πλαίσιο της ρητορικής της ασφάλειας και της δημόσιας τάξης, όχι μόνο δεν ευνοεί την κοινωνική συνοχή, αλλά αντίθετα επιτείνει και τροφοδοτεί το αίσθημα γενικευμένης ανασφάλειας.
Αναζήτηση άλλου περάσματος
Δεν χρειάζεται να επαναλάβει κανείς τα αυτονόητα ότι το μόνο που θα επιτύχει η κατασκευή ενός πλωτού φράγματος στα ανοιχτά της Λέσβου είναι η ανακατεύθυνση των ροών, όπως ακριβώς συνέβη κάποια χρόνια πριν με την ανέγερση του φράχτη στον Έβρο. Ο φράχτης δεν μείωσε τις αφίξεις στο σύνολό τους, αλλά τις μετατόπισε, καθιστώντας το ταξίδι πιο επικίνδυνο και κοστίζοντας ανθρώπινες ζωές. Η μείωση των αφίξεων στον Έβρο συνοδεύτηκε από παράλληλη σταδιακή αύξηση στις εισόδους από τα ελληνοτουρκικά θαλάσσια σύνορα. Τα στοιχεία του 2014, για παράδειγμα, δείχνουν μια δραματική αύξηση αφίξεων μέσω θάλασσας, διπλάσια σε σύγκριση με το 2013 – 11.447 αφίξεις από τα θαλάσσια σύνορα το 2013 και 22.089 το 2014. Η τοποθέτηση λοιπόν τεχνητών εμποδίων θα λειτουργήσει αποτρεπτικά μειώνοντας τους αριθμούς εισόδου από το συγκεκριμένο σημείο, θα οδηγήσει όμως τους ανθρώπους να αναζητήσουν άλλο πέρασμα προς άλλα σημεία.
Αποπροσανατολισμός
Η κατασκευή τεχνητών εμποδίων στη θάλασσα και η προώθηση μέτρων αποτροπής δεν εστιάζει ούτε επιλύει κανένα από τα ζητήματα που καλείται να αντιμετωπίσει άμεσα η Πολιτεία, αντίθετα λειτουργεί αποπροσανατολιστικά. Η κατάσταση που επικρατεί στα νησιά, με τον αριθμό των αιτούντων άσυλο να ξεπερνά τους 38.000 στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης σε εξαιρετικά επισφαλείς συνθήκες και την καθημερινή πια εκφορά εμπρηστικού ρατσιστικού λόγου σε δημόσια αναμετάδοση, θέτουν σε διακινδύνευση την κοινωνική συνοχή και απαιτούν άμεσες και πραγματιστικές λύσεις. Όπως έχει τονίσει το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας υπάρχει διασύνδεση της ανόδου της ξενοφοβίας και των ρατσιστικών εκδηλώσεων τόσο με την έλλειψη μιας συνεκτικής μεταναστευτικής πολιτικής όσο και με την κατάσταση υπερσυγκέντρωσης πληθυσμού για μεγάλο διάστημα στα νησιά και σε μαζικές δομές φιλοξενίας.
Περά, όμως, από την κοινωνική συνοχή εδώ υπάρχει και ένα ζήτημα αξιοπρέπειας. Σε μία περίοδο όξυνσης των πραγμάτων, οι ανησυχίες των τοπικών κοινωνιών είναι κατανοητές. Ωστόσο, το μείζων ζήτημα είναι οι άνθρωποι. Άνθρωποι που ζουν εγκλωβισμένοι μία εφιαλτική πραγματικότητα. Και είναι επιτακτική ανάγκη να αλλάξει αυτή η πραγματικότητα.
Περά, όμως, από την κοινωνική συνοχή εδώ υπάρχει και ένα ζήτημα αξιοπρέπειας. Σε μία περίοδο όξυνσης των πραγμάτων, οι ανησυχίες των τοπικών κοινωνιών είναι κατανοητές. Ωστόσο, το μείζων ζήτημα είναι οι άνθρωποι. Άνθρωποι που ζουν εγκλωβισμένοι μία εφιαλτική πραγματικότητα. Και είναι επιτακτική ανάγκη να αλλάξει αυτή η πραγματικότητα.
* Η Γ. Σπυροπούλου είναι δικηγόρος στην Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
9/2/2020
http://epohi.gr/anthrwpoi-kai-fragmata/http://epohi.gr/anthrwpoi-kai-fragmata/
