Εφημερίδα των Συντακτών
Του
Κωστή Παπαϊωάννου
(Πρόεδρος της Εθνικής
Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου)
Στο πλαίσιο της
πολιτικής ελέγχου της παράτυπης μετανάστευσης (σύλληψη «παραβατών», επιστροφή
στη χώρα καταγωγής, αποθάρρυνση νέων αφίξεων) αναπτύσσονται εκτεταμένες
επιχειρήσεις στο εσωτερικό και στα σύνορα: φράχτης στον Εβρο, Επιχείρηση
«Ασπίδα», «Ξένιος Ζευς». Η κριτική στην ασκούμενη πολιτική εστιάζεται κυρίως
στα ζητήματα δικαιωμάτων, τις συνθήκες κράτησης και τους θανάτους στο Αιγαίο. Η
συνήθης απάντηση στην κριτική είναι πως η αποτελεσματική αποτροπή αναγκαστικά
έχει και θύματα. Το είπαν καθαρά ο κ. Πλεύρης -«η φύλαξη των συνόρων δεν μπορεί
να υφίσταται, αν δεν υπάρχουν απώλειες, και για να γίνω κατανοητός, αν δεν
υπάρχουν νεκροί»- και ο πρώην αρχηγός της ΕΛ.ΑΣ., κ. Παπαγιαννόπουλος -«πρέπει
να τους κάνουμε τον βίο αβίωτο». Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
Ωραία. Ας κρίνουμε
λοιπόν την ασκούμενη πολιτική αποκλειστικά με τα δικά τους εργαλεία, για να
δούμε εάν –ακόμα και υπολογίζοντας μόνο το ισοζύγιο κόστους/αποτροπής– αυτή η
πολιτική είναι αποτελεσματική και συμφέρουσα. Γιατί αν η αποτροπή δεν
υπηρετείται και το κόστος είναι τεράστιο, τότε τα μέσα δεν αγιάζονται. Απλώς
αποδεικνύονται αυτοσκοπός.
Ας αφήσουμε λοιπόν
προσώρας στην άκρη τους «συναισθηματισμούς» και τη διαρκή νεκρολογία των
ναυαγίων της Ανατολικής Μεσογείου. Με ψυχρή λογική, ας δούμε την
αποτελεσματικότητα της πολιτικής μας. Και αφού διαρκώς προβάλλεται η ανάγκη
αξιολόγησης δομών του Δημοσίου, ας αποτιμηθεί κι εδώ η σύνδεση του κόστους με
το παραγόμενο αποτέλεσμα: είναι το ελληνικό μοντέλο διαχείρισης της παράτυπης μετανάστευσης
αποδοτικό σε σύγκριση με το κόστος του; Χρησιμοποιώ τα αποτελέσματα του
προγράμματος ΜΙΔΑΣ του ΕΛΙΑΜΕΠ (Τριανταφυλλίδου, Δημητριάδη, Αγγελή), που
δημοσιοποιείται στις 30/10 και αξιολογεί με ποσοτικά εργαλεία την
αποτελεσματικότητα της (αντι)μεταναστευτικής πολιτικής και την εφαρμογή του
τριπτύχου «σύλληψη – κράτηση – επιστροφή».
Επιασαν τόπο τα 7,5
εκατ. ευρώ που κόστισε η κατασκευή του φράχτη (χωρίς το διαρκές κόστος
συντήρησης) και τα 24 εκατ. της Επιχείρησης «Ασπίδα»; Ναι, μειώθηκε δραστικά ο
αριθμός των εισερχομένων από τον Εβρο. Από την άλλη όχι, απλώς άλλαξαν οι
διαδρομές και πολλαπλασιάστηκαν οι αφίξεις (και οι θάνατοι) στο Αιγαίο. Και πώς
αποτιμάται το κόστος των 191 εκατ. ευρώ (2012-13) για τη φύλαξη των συνόρων;
Αγνωστο. Αρα, συμπέρασμα πρώτο: δεν χωρούν εύκολες απαντήσεις.
Προχωρούμε. Είναι
αποτελεσματικός ο «Ξένιος Ζευς»; Οχι, οι έλεγχοι στον δρόμο αποδεικνύονται μη
αποδοτικοί συγκριτικά με το κόστος τους, καθώς οι πιθανότητες να οδηγήσουν σε
παράτυπο μετανάστη είναι μόλις 6%. Το 2013 μόνο το 3,2 % των συλλήψεων
παράτυπων μεταναστών έγινε στο πλαίσιο του «Ξένου Δία». Το 90% του τεράστιου
κόστους αποδεικνύεται άσκοπο, αφορά πρόσωπα που δεν μπορούν να προωθηθούν στις
χώρες προέλευσης. Αυτός όμως δεν είναι ο διακηρυγμένος στόχος της επιχείρησης;
Αποδίδει η κράτηση στα
Κέντρα Κράτησης Αλλοδαπών; Με κριτήριο την επιστροφή στη χώρα προέλευσης,
απολύτως όχι. Η κράτηση «εξουθενώνει» τους δείκτες κόστους-αποτελέσματος, χωρίς
να υπολογίζονται οι αποζημιώσεις που από καιρό επιδικάζει βροχηδόν το Ευρωπαϊκό
Δικαστήριο στους κρατούμενους. Μετατρέψαμε το έσχατο μέσο σε πρώτο, κάναμε την
απεριόριστη χρονικά κράτηση πρόσημο της πολιτικής μας. Εφαρμόζουμε συστηματικά
ένα σκληρότατο μέτρο που επιτρέπεται εξαιρετικά και υπό πολύ αυστηρές
προϋποθέσεις. Και μάλιστα εκτοξεύουμε το μέτρο πέρα από τα ακρότατα χρονικά του
όρια, κατά βάση αποσυνδέοντάς το από τον υποτιθέμενο σκοπό του, την επιστροφή
στη χώρα προέλευσης. Μοναδικός συνδυασμός εξαθλίωσης και σπατάλης.
Η έρευνα καταλήγει σε
συστάσεις: υπηρεσίες πρώτης υποδοχής, κέντρα φιλοξενίας ανοιχτού τύπου,
ενίσχυση εθελούσιας επιστροφής που αποδεικνύεται πολύ αποτελεσματικότερη. Στο
στόχαστρο μπαίνει ο ίδιος ο προσανατολισμός της επισήμως διατυπωμένης πολιτικής
που οδήγησε στην επ’ αόριστον κράτηση: «Στόχος είναι κάθε παράνομος μετανάστης,
εφόσον τα αρμόδια όργανα κρίνουν ότι δεν δικαιούται διεθνούς προστασίας, να
κρατείται μέχρι να επιστρέψει στην πατρίδα του». Ομως, μια πολιτική που έχει
χαρακτήρα καθολικότητας δεν είναι πολιτική, είναι σκούπα: όλοι θα συλληφθούν,
όλοι θα κρατηθούν, όλοι θα απελαθούν. Το «όλοι» κοστίζει ζωές, αξιοπρέπεια και
χρήματα. Και για να το πούμε και με όρους δημοσιονομικούς, το «όλοι» δεν
αποδίδει. Αποτελεί τακτική εντυπωσιασμού, διοχετεύει τους λίγους πόρους σε
λάθος προτεραιότητες, παραγνωρίζει τις πολλαπλές όψεις του μεταναστευτικού
φαινομένου. Εφαρμόζουμε μια πολιτική που ικανοποιεί, σε Ελλάδα και Ευρώπη,
όσους επενδύουν πολιτικά και οικονομικά (διόλου αμελητέο το σχετικό λόμπι) στη
στρατιωτικοποιημένη αστυνομική βιομηχανία. Εντέλει, μια πολιτική που παραβιάζει
δικαιώματα, κοστίζει ακριβά και δεν έχει αποτελέσματα.
29/10/14
