Ο προνεωτερικός κόσμος δεν είχε κράτη με σαφώς καθορισμένα σύνορα και εθνικιστικές ιδεολογίες. Δεν υπήρχε επομένως σαφής ιδέα για το ποιος είναι αλλοδαπός. Τα ταξίδια ήταν περιορισμένα αλλά δεν απαιτούσαν ταξιδιωτικά έγγραφα και διαβατήρια.
Το πέρασμα των συνόρων ήταν εύκολο. Η οικουμενικότητα της Χάριτος (caritas) και της Επουράνιας Πόλης (Civitas Peregrina) της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, είχε αποδυναμώσει την διαφοροποίηση μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων.
Τα σκληρά σύνορα είναι δημιούργημα του έθνους-κράτους. Οριοθετούν την κρατική επικράτεια και τη διαχωρίζουν από τους γείτονες. Η συνοριογραμμή εκφράζει τη δύναμη της κρατικής κυριαρχίας. Ποιος ανήκει στο έθνος-κράτος και ποιος όχι όπως και ο έλεγχος στα σύνορα αποτελούν συμβολικές εκφράσεις της κυριαρχίας. Τα σύνορα αντιπροσωπεύουν την ισχύ και την μεγαλοπρέπεια του κυρίαρχου.
Η ιθαγένεια είναι δημιούργημα του έθνους-κράτους. Εξ ίσου, ο ξένος, ο μετανάστης και ο πρόσφυγας είναι αποτέλεσμα της διαδικασίας που δημιούργησε το σύγχρονο κράτος και το δίκαιο του. Ο νόμος αποφασίζει ποιοι ανήκουν και ποιοι αποκλείονται από το κράτος, το στάτους και την προστασία των πολιτών καθώς και τις δυσκολίες και τα εμπόδια των αλλοδαπών.
Ο ισχυρός δεσμός έθνους και κράτους εκφράστηκε σαφώς στη Γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Το άρθρο 1 ορίζει ότι «οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν ελεύθεροι και ίσοι σε δικαιώματα». Το άρθρο 2, «ο στόχος κάθε πολιτείας είναι η προστασία των φυσικών και αναπαλλοτρίωτων δικαιωμάτων του ανθρώπου» και το άρθρο 3 εξηγεί ότι «το Έθνος είναι η αποκλειστική πηγή κάθε εξουσίας». Όλοι οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι και ίσοι, αλλά το έθνος-κράτος παραχωρεί και προστατεύει μόνο τα δικαιώματα των πολιτών του.
Ο ισχυρός δεσμός έθνους και κράτους εκφράστηκε σαφώς στη Γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Το άρθρο 1 ορίζει ότι «οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν ελεύθεροι και ίσοι σε δικαιώματα». Το άρθρο 2, «ο στόχος κάθε πολιτείας είναι η προστασία των φυσικών και αναπαλλοτρίωτων δικαιωμάτων του ανθρώπου» και το άρθρο 3 εξηγεί ότι «το Έθνος είναι η αποκλειστική πηγή κάθε εξουσίας». Όλοι οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι και ίσοι, αλλά το έθνος-κράτος παραχωρεί και προστατεύει μόνο τα δικαιώματα των πολιτών του.
Ο διαχωρισμός μεταξύ ανθρώπου και πολίτη θεμελιώνει τη σύγχρονη πολιτική και το δίκαιο. Το σύγχρονο κράτος δημιουργείται με τον αποκλεισμό άλλων ανθρώπων και εθνών. Ο συνδυασμός εθνότητας, κράτους και επικράτειας δημιούργησε πολίτες και αλλοδαπούς. Το άτομο γίνεται άνθρωπος όταν αποκτά πολιτικά δικαιώματα. Ο πολίτης ανήκει στο έθνος και κατοικεί στην επικράτειά του. Έχει δικαιώματα και υποχρεώσεις επειδή ανήκει στο έθνος.
Ο αλλοδαπός χαρακτηρίζεται από δύο ελλείψεις: δεν έχει εθνικότητα και δεν είναι πολίτης. Ο ξένος δεν έχει δικαιώματα επειδή δεν είναι πολίτης. Επειδή δεν είναι πολίτης είναι κατώτερος άνθρωπος. Κάποιος είναι άνθρωπος σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, επειδή είναι πολίτης σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Ο αλλοδαπός βρίσκεται στο χάσμα μεταξύ ανθρώπου και πολίτη, ανάμεσα στην ανθρώπινη φύση και την πολιτική κοινότητα.
Για να έχουμε πολίτες πρέπει να έχουμε αλλοδαπούς, για να έχουμε έθνος ή πατρίδα, οι άλλοι πρέπει να αποκλείονται. Ο πρόσφυγας αποτελεί ειδική περίπτωση. Στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο με τα περίπου διακόσια κράτη, κάποιος που δεν έχει εθνικότητα και κρατική προστασία βρίσκεται σε διαρκή κίνηση ή σε «τροχιά» μέχρι κάποιο κράτος να του προσφέρει άσυλο.
Οι αλλοδαποί μπορούν να εισέλθουν στην επικράτεια του κράτους ως επισκέπτες, φιλοξενούμενοι ή πρόσφυγες. Η κρατική νομοθεσία, το μεταναστευτικό και το προσφυγικό δίκαιο, καθορίζουν ποιος μπορεί να μπει στην επικράτεια, να διαμένει και να εργαστεί, ποια δικαιώματα και υποχρεώσεις έχουν όσοι δεν έχουν εθνικότητα ή υπηκοότητα. Το δίκαιο παράγει και μοιράζει αδυναμίες και εμπόδια στους αλλοδαπούς.
Το δίκαιο για την είσοδο, τη διαμονή, την εργασία, τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα διαχωρίζουν τους πολίτες από τους ξένους, τους νόμιμους από τους παράνομους, τους καλούς από τους κακούς. Ο νόμος δημιουργεί την κατηγορία των «παράνομων» μεταναστών, των «λαθροπροσφύγων», «των sans papiers αλλοδαπών» ή των «εισβολέων». Το μεταναστευτικό δίκαιο αποτελεί μια συστηματική παραγωγή παρανομιών που επιτρέπουν τον χαρακτηρισμό των μεταναστών ως «κακών», «ανεπιθύμητων» ή «βαρών» για τους γηγενείς.
Οι μετανάστες γίνονται παράνομοι όχι για τις πράξεις τους αλλά για το ποιοι είναι: άτομα που μετακινούνται και επιθυμούν να εγκατασταθούν στη χώρα. Έτσι όμως αμφισβητούν τη στενή σχέση μεταξύ επικράτειας και ιθαγένειας.
Οι πρόσφυγες αποτελούν ειδική περίπτωση μεταναστών. Το διεθνές δίκαιο, η Σύμβαση της Γενεύης και τα ανθρώπινα δικαιώματα προσφέρουν στους πρόσφυγες κάποια προστασία. Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης μόλις ένας πρόσφυγας διασχίσει τα χερσαία ή θαλάσσια σύνορα και εισέλθει στην επικράτεια, μπορεί να ζητήσει πολιτικό άσυλο. Το κράτος υποδοχής έχει την υποχρέωση να καταγράψει και να εξετάσει το αίτημα.
Οι πρόσφυγες δικαιούνται να ζητήσουν προστασία αν έχουν «βάσιμο και δικαιολογημένο φόβο βλάβης από διώξεις λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα ή πολιτικές πεποιθήσεις» στη χώρα καταγωγής τους. Το κράτος υποδοχής δεν μπορεί να στείλει πρόσφυγες πίσω στη χώρα καταγωγής (αρχή της «μη επαναπροώθησης»), εάν έχουν βιώσει ή φοβούνται διώξεις.
Ο πρόσφυγας επικαλείται το διεθνές δίκαιο, έναν νόμο τυπικά ανώτερο από αυτόν του κράτους. Το προσφυγικό δίκαιο υπονομεύει τον κρατικό έλεγχο στα σύνορα και κατ' επέκταση την κυριαρχία. Το δίκαιο που έχει διαχωρίσει τους πολίτες από τους αλλοδαπούς, τους υπηκόους από τους μετανάστες, καλείται να προστατεύσει αυτούς που απέκλεισε. Τι σημαίνει αυτό για το κράτος-έθνος, το δίκαιο και τους πολίτες του;
Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση
Η επικράτεια προστατεύεται από σύνορα. Η ίδρυση του έθνους-κράτους χώρισε τους μέσα (πολίτες) από τους έξω (αλλοδαπούς). Οι πολίτες απολαμβάνουν την προστασία του νόμου ενώ οι αλλοδαποί δεν έχουν δικαιώματα ή προνόμια.
Αυτός ο αρχικός διαχωρισμός και αποκλεισμός εισάγει ένα κενό, ένα έλλειμα, στην καρδιά του κράτους και του δικαίου. Οι εθνικιστικές ιστορίες μιλούν για μια ιδανική εποχή στις απαρχές του έθνους, μια περίοδο εκτός χρόνου και μνήμης, τότε που το έθνος ήταν πλήρες, χαρούμενο, πλούσιο. Αυτές οι αφηγήσεις προσπαθούν να επικαλύψουν τον χωρισμό από τους άλλους και το κενό που δημιουργεί.
Αλλά ο απωθημένος ιδρυτικός διαχωρισμός μεταξύ εαυτού/πολίτη και άλλου/αλλοδαπού επιστρέφει όταν ο πρόσφυγας φτάσει στα σύνορα και ζητήσει προστασία. Οι πρόσφυγες επαναφέρουν τον διαχωρισμό, τον αποκλεισμό και την απώθηση στα θεμέλια του κρατικού δικαίου.
Απαιτούν από το κράτος να χαλαρώσει την προστασία των συνόρων, την πιο συμβολική του έκφραση. Απαιτούν από τους πολίτες να δεχτούν να ζουν με τον άλλον ανάμεσά τους, να ζουν ως Άλλος. Το υποκείμενο, αντιμέτωπο με τον φόβο και την ανεξιχνίαστη επιθυμία του ασυνείδητου, στήνει συμβολικές και φανταστικές άμυνες για να ισχυριστεί ότι είναι ακέραιο, ότι δεν έχει έλλειψη. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με κράτος.
Το δίκαιο αντιμετωπίζει τον πρόσφυγα ως την επιστροφή του απωθημένου τραύματος. Το απωθημένο επιστρέφει ως σύμπτωμα: ξενοφοβία, ρατσισμός, μίσος, διακρίσεις. Η πολιτική γίνεται μια «πολιτική λήθης» για τη γένεση του κράτους με διαίρεση και χωρισμό. Προσπαθεί να εξουδετερώσει τις απειλητικές δυνάμεις μέσω των μύθων και των πανηγυρισμών μιας ξεχασμένης πλασματικής ενότητας.
Σε κάθε κοινωνική οργάνωση εμφανίζεται ένα περίσσευμα ή ένα έλλειμμα, που βρίσκεται εκτός ελέγχου της κοινότητας και του δικαίου, κάτι σαν το ατομικό ασυνείδητο και τα συμπτώματα του. Ο αλλοδαπός και ο πρόσφυγας αντιπροσωπεύουν το τραύμα, το κενό στην καρδιά του πολίτη και του έθνους-κράτους και τον αρχικό αποκλεισμό των ξένων που είναι εντούτοις απαραίτητοι για να φτιαχτεί η υποκειμενικότητα και η εθνική ταυτότητα.
Ως μη πολίτες, οι αλλοδαποί δεν συμμετέχουν στη πολιτική. Δεν είναι υποκείμενα δικαίου, αλλά υπόκεινται στην εφαρμογή του. Ως μη υποκείμενα, είτε δεν είναι υποκείμενα είτε είναι αντικείμενα.
Ως μη υποκείμενα, θεωρούνται ακόμη άνθρωποι που δικαιούνται την ελάχιστη προστασία του φιλελεύθερου νομικού συστήματος. Ως αντικείμενα δεν δικαιούνται ούτε την προστασία της ζωής. Οι πολιτικές που απειλούν τη ζωή, τα pushbacks ή η στέρηση των απαραίτητων για επιβίωση, είναι παράδειγμα της δεύτερης περίπτωσης.
8/5/2022
https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/prosfyges-apothimeno-toy-ethnoys
