Κώστας Κουκουμάκας
φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης
Γυαλιά μυωπίας, κομπολόγια, κινητά και κάρτες sim. Ο ιατροδικαστής Παύλος Παυλίδης έχει ταυτοποιήσει 200 νεκρούς μετανάστες από το 2000 έως σήμερα.
Ο καθηγητής
Ιατροδικαστικής στο Νοσοκομείο της Αλεξανδρούπολης, Παύλος Παυλίδης, υπομένει
τον τελευταίο καιρό μια γλυκόπικρη αναμονή. Έχει υποβάλει προς δημοσίευση, στην
έγκυρη διμηνιαία επιθεώρηση International Migration Journal του
Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ), την πρώτη ολοκληρωμένη μελέτη με θέμα
τους θανάτους μεταναστών στον ποταμό Έβρο, στα ελληνο-τουρκικά σύνορα, από το
2000 έως σήμερα.
 |
| Ο καθηγητής Ιατροδικαστικής στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης, Παύλος Παυλίδης. |
Τα τελευταία 17 χρόνια,
από την πρώτη γραμμή του μεταναστευτικού, ο ίδιος καταγράφει αδιάκοπα τη μαύρη
στατιστική των ανθρώπων, οι οποίοι προσπάθησαν με τραγικό αποτέλεσμα να
διασχίσουν την τελευταία συνοριογραμμή πριν πατήσουν το πόδι τους σε ευρωπαϊκό
έδαφος. Δεν είναι, όμως, μόνο αυτή η επίπονη διαδικασία. Στο Εργαστήριο
Ιατροδικαστικών Επιστημών ο κ. Παυλίδης καλείται να ταυτοποιήσει τις σορούς των
μεταναστών «αγνώστων στοιχείων» που ανασύρονται από το ποτάμι, πριν θαφτούν σε
ένα χορταριασμένο νεκροταφείο στον Έβρο με μοναδική ένδειξη έναν αριθμό
πρωτοκόλλου. Στη διαδικασία ταυτοποίησης, το πρώτο στοιχείο που έχει στα χέρια
του είναι τα προσωπικά αντικείμενα των νεκρών.
Η μαύρη στατιστική
Ο καθηγητής Παυλίδης,
μια λεπτή φιγούρα με άσπρη ποδιά, μας υποδέχτηκε στο γραφείο του στο
Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης. Ανέσυρε από τη βιβλιοθήκη ένα
αντίγραφο της μελέτης του, η οποία στηρίχτηκε στα δεδομένα που ταξινομεί
συστηματικά επί χρόνια: «Από το 2000 έως και το 2016, συνολικά 350 μετανάστες
ανασύρθηκαν νεκροί από την ελληνική όχθη του ποταμού Έβρου. Δυστυχώς, δεν
έχουμε επίσημα στοιχεία από την τουρκική πλευρά, όμως υπολογίζω ότι άλλοι τόσοι
έχουν εντοπιστεί στην αντίπερα όχθη. Ο πυθμένας του ποταμού είναι λασπώδης κι
έτσι επιπλέον πολλοί μετανάστες δεν εντοπίζονται ποτέ. Αυτό με κάνει να πιστεύω
ότι από το 2000 μέχρι σήμερα, στον ποταμό Έβρο έχουν χάσει τη ζωή τους
περισσότεροι από 1.000 άνθρωποι», σημειώνει ο κ. Παυλίδης.
 |
Χειρόγραφες σημειώσεις και αριθμοί κινητών τηλεφώνων σε φθαρμένο χαρτί.
|
Μια πιο προσεχτική
ανάγνωση της μελέτης, αποτυπώνει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του περάσματος.
Από το 2000 έως και το 2010 η συντριπτική πλειονότητα των νεκρών είναι άνδρες
(222 έναντι 18 γυναικών). Την επόμενη χρονιά, με το ξέσπασμα της κρίσης στη
Συρία, αυξάνεται αισθητά και ο αριθμός των γυναικών, καθώς πλέον τον Έβρο
διασχίζουν οικογένειες. Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι τα αίτια των
θανάτων. Ο πνιγμός και η υποθερμία είναι σταθερά οι βασικές αιτίες, ενώ μέχρι
και το 2008 – χρονιά που ολοκληρώθηκε στη στρατιωτική ζώνη ο καθαρισμός των
ναρκών κατά προσωπικού - καταγράφονται επίσης θάνατοι από εκρήξεις ναρκών (49
θύματα). Η χειρότερη περίοδος ήταν η διετία 2010-11, με συνολικά 95 νεκρούς στο
ποτάμι. Ο φράχτης του Έβρου χτίστηκε τον
Φεβρουάριο του 2012, ωστόσο από τη μελέτη του καθηγητή Παυλίδη προκύπτει ότι οι
ροές δεν ανακόπηκαν, απλώς μετατοπίστηκαν πιο νότια και φυσικά στο Αιγαίο.
Έτσι, την πενταετία 2012-6, συνολικά 68 άνθρωποι ανασύρθηκαν νεκροί, πάντα στην
ελληνική όχθη του Έβρου.
Τα προσωπικά αντικείμενα
Τον εντοπισμό των
μεταναστών ακολουθεί η προσπάθεια ταυτοποίησης. Ο λασπώδης πυθμένας του Έβρου
μπορεί να κρατήσει για μήνες τις σορούς, που όταν μετακινηθούν, συνήθως μετά
από κάποια πλημμύρα, δεν είναι δυνατόν να ταυτοποιηθούν με απλή οπτική
αναγνώριση. «Σε αυτήν την περίπτωση, τα προσωπικά αντικείμενα είναι το πρώτο
στοιχείο για την ταυτοποίηση», εξηγεί ο ιατροδικαστής. Σηκώνεται από το γραφείο
και ανοίγει το κιβώτιο στο οποίο φυλάσσονται σπαράγματα ανθρώπινων ιστοριών.
 |
| Ρολόι, αλλοιωμένες από το νερό φωτογραφίες διαβατηρίου κι ένα βιβλίο προσευχών, από το 2015. |
Μέσα σε νάιλον σακουλάκια, που φέρουν η καθεμιά ετικέτα με αριθμό πρωτοκόλλου, διακρίνουμε ένα αντρικό δαχτυλίδι με κόκκινη πέτρα, ένα σπορ ρολόι χειρός, ζευγάρια γυαλιών μυωπίας, ένα τσαλακωμένο απόκομμα χαρτιού με αριθμούς τηλεφώνων που μούλιασαν στο νερό και σβήστηκαν. Επίσης, μία κινέζικη συσκευή κινητού, δερμάτινες ζώνες που είχε δεμένες στη μέση - πιθανόν ως θρησκευτικό φυλαχτό - ένας Αφρικανός, ένα μενταγιόν, κι ακόμη πολλές φωτογραφίες διαβατηρίου, κολλημένες μεταξύ τους κι αλλοιωμένες από την υγρασία. Καθένα από αυτά τα νάιλον σακουλάκια κρύβει μια ανθρώπινη ιστορία προσφυγιάς και μετανάστευσης.
Ακολουθήσαμε μια Ομάδα
Αντιεξουσιαστών που Πήγαν να «Γκρεμίσουν» τον Φράχτη του Έβρου
Τα προσωπικά αντικείμενα
είναι το πρώτο πράγμα που ζητούν να δουν οι συγγενείς των μεταναστών, όταν μετά
από καιρό καταφθάνουν στην Αλεξανδρούπολη αναζητώντας τα ίχνη τους. Όσοι
προσπαθούν να βρουν στοιχεία στην τουρκική πλευρά, εγκαταλείπουν χωρίς
αποτέλεσμα. «Όλα αυτά τα χρόνια έχουν έρθει στο νεκροτομείο συγγενείς
αγνοούμενων σχεδόν από ολόκληρο τον κόσμο. Δεν θα ξεχάσω τον θάνατο 23 ατόμων
το ίδιο βράδυ, το 2003, οι οποίοι όλοι ταυτοποιήθηκαν. Τους συγγενείς ενός
Κενυάτη, που κατοικούσαν στο Βέλγιο κι εμφανίστηκαν ένα πρωί στο Νοσοκομείο
φορώντας παραδοσιακά αφρικάνικα ρούχα», λέει ο κ. Παυλίδης.
 |
Γυαλιά μυωπίας, ένα κομπολόι και τουρκικές κάρτες sim. Ταξινομήθηκαν τον Νοέμβριο του 2016.
|
Η φωνή του ιατροδικαστή
χαμηλώνει: «Δεν θα ξεχάσω τη μέρα που ανατράπηκε μια βάρκα στο ποτάμι και
χάθηκε στο νερό ένας πατέρας με τα δύο παιδιά του. Τους αναζητούσαν για μήνες ο
παππούς της οικογένειας και η νύφη, που ήταν κι εκείνοι στην ίδια βάρκα, όμως
δεν εντοπίστηκαν ούτε ταυτοποιήθηκαν ποτέ». Σε μια περίπτωση ο κ. Παυλίδης είχε
στην κατοχή του την πιστωτική κάρτα και τα έγγραφα ενός Κινέζου που ακολούθησε
–άγνωστο πώς– το πέρασμα στον Έβρο. Επικοινώνησε με τις αρχές στην ασιατική χώρα
για να λάβει την απάντηση ότι υπάρχουν 13 εκατ. άνθρωποι με ακριβώς τα ίδια
στοιχεία. Ακόμη και όταν βρίσκονται κινητά τηλέφωνα ή κάρτες sim στις τσάντες
νεκρών, η ταυτοποίηση είναι πολλές φορές αδύνατη.
 |
| «Οι Κινέζοι απάντησαν ότι υπάρχουν 13 εκατ. άνθρωποι με τα ίδια ακριβώς στοιχεία» |
Τεστ DNA
Μετά το 2004 και την
αναβάθμιση των εγκληματολογικών εργαστηρίων της Αστυνομίας, το νεκροτομείο στην
Αλεξανδρούπολη κρατά δείγμα DNA από κάθε σορό. Ο αριθμός που διαβάζουμε πάνω
στα νάιλον σακουλάκια είναι κοινός για τον ιατροδικαστή Παυλίδη στον Έβρο, την
Αστυνομία και τα κεντρικά εργαστήρια της ΕΛ.ΑΣ. στην Αθήνα, όπου αποστέλλονται
όλα τα δείγματα.
 |
| Κλειδιά, ένα κινητό τηλέφωνο και μία κάρτα ΜΚΟ. |
Η ταυτοποίηση με την
παραπάνω μέθοδο ήταν τα πρώτα χρόνια εξαιρετικά δύσκολη. Οι συγγενείς στις
χώρες καταγωγής των μεταναστών δεν έχουν συνήθως καλή πρόσβαση στις Αρχές, ενώ
άλλες φορές προέρχονται από εμπόλεμες ζώνες. Έπειτα, προβλέπεται μία πολύ
χρονοβόρα διαδικασία ώστε να ληφθεί δείγμα γενετικού υλικού, για παράδειγμα στο
Αφγανιστάν και στη συνέχεια, μέσω πρεσβειών και άλλων υπηρεσιών, να φθάσει για
σύγκριση στην Αλεξανδρούπολη. «Τις διαδικασίες επιτάχυνε πολύ η συνεργασία μας
με την Υπηρεσία Αναζητήσεων του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, ειδικά μετά το 2010.
Με τον Ερυθρό Σταυρό ή την Ερυθρά Ημισέληνο, αντίστοιχα, οι συγγενείς είναι
περισσότερο εξοικειωμένοι».
 |
| Χάπια και σταγόνες για τα μάτια, από το 2015. |
Από τους 350 νεκρούς τα
τελευταία χρόνια στον Έβρο, έχουν ταυτοποιηθεί περίπου οι 200. Το πρωτόκολλο προβλέπει
ότι οι μη ταυτοποιημένοι νεκροί παραμένουν για τρεις μήνες στο Νοσοκομείο της
Αλεξανδρούπολης, πριν θαφτούν στο μουσουλμανικό νεκροταφείο στο χωριό Σιδηρώ
πάνω από το Σουφλί – τα πρώτα χρόνια με έξοδα της Νομαρχίας Έβρου, τα επόμενα
με έξοδα της Αστυνομίας και του Υπουργείου Δικαιοσύνης και σήμερα του
Υπουργείου Υγείας. Σε πολλές περιπτώσεις η ταυτοποίηση έγινε μετά την ταφή,
οπότε ζητήθηκε η εκταφή και μεταφορά των οστών πίσω στην πατρίδα των
μεταναστών.
Ποιο είναι το δίδαγμα
μιας εμπειρίας 17 ετών στην πρώτη και πιο μακάβρια γραμμή του μεταναστευτικού,
ρωτάμε. «Κάθε νεκρός αξίζει τον σεβασμό, γιατί είναι ανυπεράσπιστος», λέει ο κ.
Παυλίδης. «Η ταυτοποίηση και η ταφή του είναι μια ηθική υποχρέωση. Κι έπειτα,
για τους συγγενείς που μένουν πίσω, κλείνει μια πληγή».
17/5/2017
